پنجمین کنفرانس ملی "هیدرولوژی ایران" با محوریت ویژه احیای دریاچه ارومیه، به عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای علمی و تخصصی در حوزه مدیریت منابع آب و محیط‌زیست با حضور استاندار آذربایجان غربی،‌ نماینده سازمان جهانی فائو در ایران، رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه وزارت نیرو و جمعی از پژوهشگران و اساتید این حوزه به میزبانی دانشگاه ارومیه   برگزار شد.

استاندار آذربایجان غربی: دریاچه ارومیه احیا می‌شود

استاندار آذربایجان غربی در این کنفرانس با بیان اینکه دریاچه ارومیه احیا می‌شود، گفت: احیای دریاچه ارومیه تنها با اقدامات اجرایی و پروژه‌های سخت‌افزاری ممکن نیست و مشارکت مردم در کنار برنامه‌های دولتی، نقش کلیدی در موفقیت این طرح‌ها دارد.

رضا رحمانی، موضوع دریاچه ارومیه را بسیار مهم و حیاتی دانست و افزود: اگر احیای دریاچه به یک بحث سیاسی یا جناحی تبدیل شود، ظلم مضاعفی به این سرمایه طبیعی کشور وارد خواهد شد.

وی با بیان اینکه دولت‌های پیشین نیز اقداماتی برای احیای دریاچه ارومیه انجام دادند، افزود: دولت چهاردهم و شخص رئیس‌جمهور، احیای دریاچه را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده‌اند و همکاری با دانشگاه‌ها و پژوهشگران، به ما کمک می‌کند تا تصمیمات علمی و عملی برای کاهش مخاطرات آب و مدیریت منابع اتخاذ شود.

رحمانی با بیان سابقه بحران آب در دریاچه ارومیه توضیح داد: از اوایل دهه ۸۰ بحران جدی شروع شد و با وجود اقدامات مصوب و اجراشده در طول سال‌ها، تا امروز چالش‌ها همچنان ادامه دارد. اما با اجرای طرح‌های جدید، از جمله قراردادها و تفاهم نامه‌های کاهش مصرف آب با جهاد کشاورزی، انتظار می‌رود مصرف آب در بخش کشاورزی کاهش یابد و به این ترتیب، گام مهمی در مسیر احیای دریاچه برداشته شود.

استاندار آذربایجان غربی با تأکید بر نقش دانشگاه‌ها و پژوهشگران در ارائه راهکارهای علمی افزود: برای احیای دریاچه ارومیه از ظرفیت دانشگاهها استقبال می‌کنیم تا ضمن استفاده از دانش علمی، خروجی همایش‌ها و مقالات در قالب راهنمای عملی و عامه‌فهم به مردم منتقل شود تا همگان نسبت به اهمیت احیای دریاچه حساس باشند.

وی گفت: علاوه بر پروژه‌های اجرایی و باروری ابرها، کاهش مصرف آب، لایروبی رودخانه‌ها و انتقال آب به مخزن اصلی دریاچه، همه اقدامات باید به‌طور همزمان و جدی پیگیری شوند. مشارکت مردم، حتی با رعایت صرفه‌جویی‌های کوچک، تأثیر قابل‌توجهی دارد و تنها با همکاری همگان، می‌توانیم امید داشته باشیم که دریاچه ارومیه احیا شود.

استاندار خاطرنشان کرد: در راستای احیای دریاچه ارومیه، ایجاد معیشت پایدار و جایگزین برای مردم منطقه در دستور کار قرار دارد. 

تراز منفی دریاچه ارومیه نتیجه کاهش ورودی‌ها و تبخیر پنج‌برابری است

رئیس دانشگاه ارومیه، نیز در این کنفرانس با تشریح وضعیت نگران‌کننده تراز آب دریاچه ارومیه گفت: حوضه آبریز دریاچه یک حوضه کاملاً بسته است و تغییرات اقلیمی، افزایش تبخیر و کاهش ورودی‌ها، شرایطی ایجاد کرده که تراز دریاچه به شکل جدی منفی شده و پیامدهای محیط‌زیستی و اقلیمی گسترده‌ای را رقم زده است.

دکتر محمود رضازاد با اشاره به نقش تغییرات اقلیمی در خشک شدن دریاچه افزود: در سال‌های اخیر شرایط آب‌وهوایی تغییر کرده، دما افزایش یافته و سطح آب پایین آمده است. همین عوامل موجب شده تبخیر تا پنج‌برابر ورودی آب افزایش پیدا کند و این موضوع یکی از مهم‌ترین دلایل افت تراز دریاچه است.

رئیس دانشگاه ارومیه با بیلن اینکه ورودی‌های اصلی دریاچه از بارش‌های مستقیم، روان‌آب‌ها و رودخانه‌ها تأمین می‌شود، گفت: حدود ۱۴ رودخانه اصلی بر جریان سطحی تأثیرگذار در این حوضه وجود دارد که متأسفانه به دلیل کاهش بارندگی و افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی، میزان ورودی آن‌ها کاهش چشمگیری داشته است.

به گفته دکتر رضازاد، بررسی تصاویر هوایی سال‌های گذشته نشان می‌داد که حتی آب‌های زیرزمینی از برخی مناطق شمالی مثل شبستر به دریاچه می‌ریخت، اما امروز به دلیل افت سطح آب‌های زیرزمینی، آن ورودی‌های طبیعی نیز قطع شده است.

وی درباره پیامدهای هیدرولوژیکی خشک‌شدن دریاچه ارومیه گفت: افزایش شوری، تبدیل بخش‌هایی از دریاچه به کویر نمک، از بین رفتن زیستگاه‌ها و تغییرات اقلیمی از آثار قطعی کاهش تراز دریاچه است. 

رئیس دانشگاه ارومیه یکی از مهم‌ترین راهکارهای احیای دریاچه را اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی دانست و افزود: تفاهم‌نامه‌هایی در خصوص توسعه آبیاری هوشمند زیرسطحی و تغییر الگوی کشت در حال اجراست و تحقق کامل این برنامه‌ها می‌تواند تأثیر بسزایی بر کاهش برداشت آب داشته باشد.

وی با اشاره به کاهش شدید منابع آبی کشور تأکید کرد: آب‌های تجدیدپذیر ایران از حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به ۹۰ میلیارد مترمکعب رسیده است. این سقوط، نشان‌دهنده ورود کشور به فاز بحران است و لازم است مردم صرفه‌جویی در مصرف آب را جدی بگیرند.

ارسال ۲۰۰ مقاله به دبیرخانه کنفرانس هیدرولوژی 

دکتر حسین رضایی، دبیر علمی کنفرانس هیدرولوژی نیز، اعلام کرد: در سال جاری، بیش از ۵۰ درصد شرکت‌کنندگان در این همایش را دانشجویان مقطع دکترا تشکیل دادند و سهم مشارکت دانشجویان کارشناسی ارشد و کارشناسی نیز به ترتیب حدود ۳۹ و ۱۱ درصد بوده است. این موضوع نشان‌دهنده محوریت علمی و سطح بالای پژوهشی همایش است.

وی با بیان اینکه مقالات ارسالی به همایش از تمامی شهرهای ایران بوده است، گفت: بیش از ۲۰۰ مقاله شامل ۸۸ مقاله به صورت پوستر و ۳۴ مقاله ارائه شفاهی، پذیرفته و ارائه شده‌اند.

دبیر علمی همایش در ادامه بیان کرد: نگاهی به روند پژوهش‌های منابع آب در ایران نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر، مشارکت علمی در حوزه هیدرولوژی رشد قابل توجهی داشته است و مقالات در دو نقطه اوج قابل توجه، هم در سطح استانی و هم کشوری، ارائه شده است.

رضایی با اشاره به اینکه دانشگاههای ارومیه، تبریز و تهران بیشترین تحقیقات علمی در خصوص بحران خشکی دریاچه ارومیه انجام دادند، افزود: این امر نشان می‌دهد خشکی دریاچه ارومیه یکی از مهم‌ترین دغدغه دانشگاه‌های آذربایجان در دو ساحل شرقی و غربی این دریاچه است.

بحران آب در آذربایجان غربی؛ کاهش منابع آب و نشست زمین چالش اصلی استان

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی با تشریح وضعیت منابع آبی استان، هشدار داد: کاهش شدید منابع آب و افت سطح آبخوان‌ها در چند دهه اخیر، این استان را با چالش‌های جدی در بخش کشاورزی، شرب و صنعت مواجه کرده است.

رستگاری با اشاره به چهار حوضه آبریز اصلی در استان و هزار کیلومتر مرز مشترک با سه کشور، تصریح کرد:‌ بارش بلندمدت استان حدود ۳۵۸ میلی‌متر است که نسبت به گذشته کاهش یافته و این مسأله بحران آب را تشدید کرده است.

وی افزود: مصارف آب استان حدود سه میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب است که سهم کشاورزی بیش از ۸۳ درصد، شرب ۱۵ درصد و صنعت دو درصد است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان ادامه داد: منابع آب سطحی استان از ۱۵ رودخانه اصلی تأمین می‌شود که زرینه رود و ارس نقش کلیدی دارند و کاهش آب این رودخانه‌ها، بخش جنوبی دریاچه ارومیه را تحت تاثیر قرار داده است.

رستگاری با اشاره به وضعیت آبخوان‌ها گفت: اکنون یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب از منابع زیرزمینی ما تخلیه شده و برداشت بیش از حد موجب افت سطح ایستایی چاه‌ها، افزایش شوری در بخش‌های جنوب و شرق دریاچه و بروز فرو نشست در دشت سلماس شده است. بر اساس داده‌های پیزومتری، نشست زمین در برخی مناطق به بیش از ۱۴ تا ۱۶ سانتی‌متر رسیده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان، درباره روند شکل‌گیری دریاچه ارومیه توضیح داد: حوزه آبریز دریاچه حدود ۵۰۰۰ کیلومتر مربع است و ۱۴ رودخانه اصلی به آن می‌ریزند. رسوبات درشت و ریز این رودخانه‌ها در کف و حومه دریاچه اثرگذار بوده و کاهش تراز آب باعث شده که اکنون آب از عمق ۴۰ متری استخراج شود، در حالی که قبلاً از عمق ۳ متری قابل دسترسی بود. این روند موجب پیشروی آب شور دریاچه شده و مدیریت منابع آب را پیچیده کرده است.

وی با تأکید بر اهمیت برنامه‌ریزی چندوجهی افزود: برای احیای دریاچه ارومیه و مدیریت منابع آب، باید کاهش مصرف در کشاورزی، انتقال رواناب‌ها، کنترل آبخوان‌ها و اقدامات سخت‌افزاری به‌طور همزمان اجرا شود و مشارکت مردم نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.

ایمان شعار: خشکی دریاچه ارومیه ناشی از مجموعه‌ای از عوامل اقلیمی و انسانی است

رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه گفت: خشکی این دریاچه ناشی از مجموعه‌ای از عوامل اقلیمی و انسانی است و ادعای اینکه هدف از خشکی برداشت لیتیم بوده، کذب محض است.

ایمان شعار با رد شایعات پیرامون خشک کردن هدفمند دریاچه برای برداشت لیتیم تاکید کرد: ذخایر موجود لیتیم در کف دریاچه به اندازه‌ای نیست که بتوان آن را توجیه‌ پذیر دانست.

وی با تأکید بر نقش عوامل طبیعی و انسانی در کاهش سطح آب افزود: تغییر اقلیم، افزایش دما، تغییر الگوی کشت و مصرف آب بدلیل افزایش جمعیت از جمله عوامل خشکی دریاچه هستند.

شعار ادامه داد: امروز منابع و مصارف ما همخوانی ندارد و در حال حاضر تنها حدود ۵.۱ میلیارد مترمکعب آب در حوضه آبریز موجود است.

رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه درباره نقش سدهای موجود بر روی رودخانه‌های استان و تشدید خشکی دریاچه توضیح داد: اکثر سدهای استان بین ۲۰ تا ۶۰ سال عمر دارند و زمانی که ساخته شدند کمبودی در آب وجود نداشت، اما از سال ۱۳۹۴ هیچ سد جدیدی ساخته نشده و طرح‌های توسعه شبکه‌های آبیاری نیز متوقف شده‌اند؛ احداث سدها اگر چه بی تاثیر نبوده اما دلیل اصلی خشکی دریاچه ارومیه نیستند. 

شعار همچنین در پاسخ به سوالی پیرامون این موضوع که چرا از روش‌های روز کاهش تبخیر آب برای دریاچه استفاده نشده، توضیح داد: بررسی‌ و امکان سنجی‌ برای استفاده از روش‌های ممکن کاهش تبخیر مانند بادشکن، سایه‌بان و پنل‌های خورشیدی و... انجام شده اما برخی امکان اجرا در دریاچه ارومیه را نداشته و برخی هم توجیه پذیر نبوده است.

رییس حوضه آبریز دریاچه ارومیه در خصوص موضوع باروری ابرها نیز گفت: باروری ابر در هر فصلی امکان پذیر نیست و شرایط خاص خود را دارد، از طرفی ابری باید در منطقه باشد تا این روش اجرایی شود چون بارورسازی تولید ابر نمی‌کند؛ همچنین بارورسازی ابر در بهترین شرایط تنها ۵ تا ۱۰ درصد تولید باران می‌کند و راهکار مطمئنی نیست.

وی تأکید کرد: احیای دریاچه ارومیه نیازمند اجرای برنامه‌های جامع و ترکیبی از جمله مدیریت علمی منابع آب با مشارکت مردم، اصلاح الگوی کشت و بهره‌گیری از فناوری‌های روز است.

نماینده سازمان فایو در ایران خبرداد

فائو آماده همکاری با متخصصان ایرانی برای اشتراک دانش و دستاوردهای کشاورزی

نماینده سازمان فائو در ایران، راهکار احیای دریاچه ارومیه را استفاده از روش‌های علمی و عملی توأمان دانست و گفت: سازمان فائو آماده همکاری با متخصصان ایرانی است تا دانش و دستاوردهای علمی در حوزه کشاورزی به اشتراک گذاشته شود.

فرخ طایراو چهارشنبه ۱۲ آذر در پنجمین کنفرانس ملی هیدرولوژی ایران که در دانشگاه ارومیه برگزار شد، به تجربه‌های بین‌المللی سازمان اشاره کرد و گفت: سازمان ما در کشورهای مختلف با کشاورزان کوچک و بزرگ همکاری داشته و تلاش می‌کنیم این تجربه‌ها را به ایران منتقل کنیم تا متخصصان و کشاورزان بتوانند از دستاوردهای علمی و عملی برای مدیریت منابع آب و بهبود کشاورزی بهره‌مند شوند.

وی با تأکید بر اهمیت استفاده از تکنولوژی‌های ساده، ارزان و قابل استفاده روزمره گفت: وقتی فناوری‌های کشاورزی توسط متخصصان آماده و در بازار عرضه شوند، پذیرش آن توسط مردم آسان‌تر خواهد شد و کار دولت نیز برای مدیریت منابع آب تسهیل می‌شود.

طایراو افزود: تجربه جهانی نشان می‌دهد استفاده از فناوری‌های نوین، از جمله سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و زیرسطحی، می‌تواند مصرف آب را تا ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش دهد. حتی در مقیاس کوچک کشاورزی ایران، این میزان صرفه‌جویی تأثیر قابل توجهی بر منابع آبی مانند دریاچه ارومیه خواهد داشت.

نماینده فائو با اشاره به شرایط آب و هوایی ایران گفت: در سال‌های اخیر بارش کاهش یافته و دما افزایش یافته است، بنابراین مصرف آب در کشاورزی بیشتر شده است. استفاده از تکنولوژی‌های مؤثر و به‌صرفه، به ویژه در کشاورزی کوچک، تنها راهکار عملی برای کاهش فشار بر منابع آب است.

وی همچنین توضیح داد: کشاورزان ایرانی معمولاً زمین‌های کوچک یک تا پنج هکتاری دارند و ارزش اقتصادی تکنولوژی‌های نو برای آن‌ها محدود است. از این رو، انتقال دانش و آموزش عملی برای استفاده از این فناوری‌ها بسیار حیاتی است. با این کار، هم بهره‌وری کشاورزی افزایش می‌یابد و هم حفاظت از منابع طبیعی و توسعه پایدار اقتصادی ممکن می‌شود.

نماینده فائو در ادامه خاطرنشان کرد: همکاری دوطرفه علمی و عملی میان ایران و سایر کشورها می‌تواند به راهکارهای مؤثر و پایدار برای کشاورزی کم‌آب و حفاظت از دریاچه ارومیه منجر شود. این تجربه نه تنها به ایران، بلکه به سایر کشورهای درگیر مشکلات آب نیز کمک خواهد کرد.

برگزاری سخنرانی های علمی،‌نشست های تخصصی و نمایشگاه پوستر مقالات ارائه شده به کنفرانس از دیگر بخش های این کنفرانس دو روزه بود.

دکتر حسین رضایی دبیر علمی و دکتر سینا بشارت و دکتر رضا وردی نژاد از اعضای هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه ارومیه دبیران اجرایی همایش بودند.